Առարկա ` կենսաբանություն
Մանկավարժ` Գ. Սահակյան
Դասարան`9գ
Դպրոց` հ. 78
Օրինակելի ամփոփիչ դաս
Դասի թեման
- Սպիտակուցների կենսաբանական
Ֆունկցիաները - Հորմոնները որպես կարևորագույն սպիտկուցներ,որպես կենսաբանական ակտիվ նյութեր
- Վահանագեղձի հորմոններ (թիրօքսիին, եռայոդ թիրոնին, թիրեոկալցիտոնին)
- գեղձի գեր և թեր ֆունկցիաները մարդու օրգնիզմում
Դասին հատկացված ցուցադրական նյութեր`տեսաֆիլմ,սպիտակուցի կառուցվածքը ցուցադրող պլակատներ,աղյուսակներ , մուլյաժներ:
Դասն ընթանում է երկու փուլով :
Դասի նպատակը և խնդիրները-
սպիտակուցները ներկայացնել , որպես ամինաթթուներից կազմված պրոտեիններ: Ներկայացնել սպիտակուցի ծավալային կառոցվածքը :(տես տեսանյութը)Դասի ընթացքում օգտագործվող մտագրոհի մեթոդը թույլ է տալիս ամբողջ դասարանի մասնակցությունը և ակնկալվում է պատասխանների հիման վրա քննարկում հետևյալ հարցերի շուրջ:
Խթանող հարցեր(առաջին փուլ)
- Ի±նչ կառուցվածք ունի սպիտակուցը:
- Կենդանի օրգանիզմներում քանի՞ տեսակի ամինաթթուներ կան:
- Որտե±ղ են սինթեզվում սպիտակուցները: Ի՞նչն է որոշում սպիտակուցների տարաբնույթ լինելը:
- Սպիտակուցի ծավալային կառուցվածք:
Ակնկալվող պատասխաններ
- Սպիտակուցը որպես պոլիմեր կազմված է ամինաթթուներից:
- Կնեդանի օրգանիզմներում հայտնի են 20-22 ամինաթթուներ: (տես ամինաթթուների աղյուսակ1)
- Սպիտակուցները սինթեզվում են ռիբոսոմներում, սինթեզն ընթանում է երկու փուլով ` տրանսկրիպցիա , տրանսլյացիա:
- Սպիտակուցի բնույթը որոշում է ամինաթթուների որակով , քանակով, հաջորդակամությամբ:
Սպիտակուցի ծավալային կառուցվածքը
Սպիտակուցն ունի առաջնաային կառուցվածք – կովալենտ կապեր
Երկրորդային կառուցվածք- ջրածնային կապեր
Երրորդային կառուցվածք- հիդրոֆոբ կապեր
Որոշ սպիտակուցներ ունեն չորրորդային կառուցվածք ( տես տեսանյութ)
Սպիտակուցի ծավալային կառուցվածք
Ամինաթթուներ
Ò Լիզին
Ò Մեթիոնին
Ò Պրոլին
Ò Սերին
Ò Թիրոզին
Ò Տրիոնին
Ò Տրիպտոֆան
Ò Ֆենիլ ալանին
Ò Ցիստին
Ò Լեյցին
Ò Արգինին
Ò Ասպարագին
Ò Ասպարագինաթթու
Ò Վալին
Ò Հիստիդին
Ò Գլիցին
Ò Գլյուտամին
Ò Գլյուտամինաթթու
Ò Իզոլեյցին
Սպիտակուցի կենսաբանական ֆունկցիաներ
Ò Ազդանշանային
Ò Գունանյութ
Ò Պաշտպանական
Ò Կառուցողական
Ò Կատալիզային
Ò Փոխադրական
Ò Շարժողական
Ò Էներգետիկ
Ò Հորմոնալ
Սպիտակուցի կենսաբանական ֆունկցիաները քննարկումից հետո անցնում դասի երկրորդ փուլին:
Երկրորդ փուլ- հորմոնները դիտարկվում են , որպես ներզատիչ գեղձերի կողմից արտադրված կենսաբանական ակտիվ նյութեր: (տես աղյուսակ)
Առանձին քննարկելով , ցուցադրելով վերոհիշյալ գեղձերի տեղը մարդու օրգանիզմում և սինթեզված հորմոնները , նրանց մոտավոր ֆունկցիաները , հատուկ առանձնացվում է վահանաձև գեղձը: Սինթեզված հորմոնները ` թիրօքսին , եռայոդ թիրոնին , թիրեոկալցիտոնին :
Խթանող հարցեր
(երկրորդ փուլ)
- Որտե±ղ է գտնվում վահանաձև գեղձը , որո±նք են ներզատիչ գեղձերը:
- Ի±նչ հորմոններ է արտադրում վահանաձև գեղձը:
- Ո±ր քիմիական տարրի առկությունն է պետք այդ հորմոնների սինթենզման պրոցեսում:
- Ի±նչ հիվանդություններ են առաջանում վահանագեղձի թեր և գեր ֆունկցիաների դեպքում:
Վահանաձև գեղձ
Գտնվում է շնչափողի կոկորդային հատվածում: Գեղձը փոքրիկ մարմին է կազմված էպիթելային հյուսվածքի միաշերտ բջիջներից, որոնք լցված են կոլորիտ նյութով, որտեղ սինթեզվում են հորմոններ: Այն կազմված է մի քանի բլթերից, քաշը` 30-40 գր., կանանց մոտ կշիռը և մակերեսը ավելի մեծ է:
Վահանաձև գեղձի խանգարումները լինում են ի ծնե և ձեռքբերովի: Ձեռքբերովի- ները լինում են երկարատև վարակային հիվանդություններից հետո կամ արտաքին որոշ գործոնների ազդեցությամբ`ալկոհոլ,ծխախոտ,թմրանյութ:Նրա թիրօքսին հորմոնի չարտադրվելու դեպքում երեխաների մոտ առաջանում է կրիտինիզմ, որի դեպքում երեխայի ֆիզիոլոգիական և հոգեբանական զարգացումն ընթանում է դանդաղ, նա անտարբեր է շրջապատի նկատմամբ, քնկոտ, թույլ, սրտի աշխատանքը դանդաղ: Վահանաղև գեղձի բացակայության կամ ընկճման դեպքում տարեց մարդկանց մոտ առաջանում է լորձայտուց հիվանդություն: Այս փոփոխությունը առաջանում է երկարատև վարակային հիվանդության դեպքում:
Ախտանիշներ`
Երեխաների և մեծահասակների մոտ աճը դանդաղում է: Երեխաների մոտ գլուխը մեծանում է, իսկ մարմինը` ոչ: Մեծահասակների մոտ առաջանում է մաշկի ենթամաշկային շերտի այտուցում, ճակատը, կոպերը, շուրթերը նույնպես այտուցվում են, երբեմն լեզուն չի տեղավորվում բերանում: Այս հիվանդություններով հիվանդներին շփոթում են ռախիտ և Դաունի հիվանդություններով տառապողների հետ, բայց նրանք ունեն տարբեր ախտանիշներ:Ռախիտով հիվանդները մտավոր հետամնացություն չունեն: Դաունյան հիվանդների մարմինը համաչափ է զարգանում:
Վահանագեղձի գերֆունկցիա
Թիրօքսինի պակասի դեպքում մակուղեղի հրահանգով առաջանում է վահանագեղձի գերաճ, որի հետևանքով հիվանդների մոտ ախտանշվում է խպիպ հիվանդությունը: խպիպը (քարճիկ) լինում է երկու տեսակ` տեղային (էնդեմիկ) և հորմոնալ: Էնդեմիկ ձևը շատ է հանդիպում լեռնային և նախալեռնային շրջաններում, որտեղ հողի և ջրի մեջ յոդը բացակայում է : Խորհուրդ է տրվում դիմել բժշկի և օրական օգտագործել 100-200 գր. յոդ:
Վահանագեղձի գերֆունկցիայի դեպքում առաջանում է Բազեդովյան հիվանդություն( ի պաատիվ գերմանացի բժիշկ Բազեդովի): Հիվանդի մոտ մեծացած է վահանաձև գեղձը, խանգարվում է նյութափոխանակությունը, հիվանդի մոտ առաջանում է անքնություն և դեպրեսիա, շատակերություն, հակառակ դրան օրգանիզմի քաշը պակասում է, խանգարվում են սիրտ-անոթային համակարգը և սեռական գեղձերի աշխատանքը:
Ամենաարտահայտիչը աչքերի ձևի փոփոխությունն է: Աչքերը բացված են, սառած հայացքով, անթարթ կոպերով, որը կարող է առաջացնել ակնագնդի վարակային հիվանդություններ`կոնյուկտիվիտ (տես տեսանյութը):
Ամփոփելով դասը մեկ անգամ ևս համոզվեցինք, որ սպիտակուցները կարևորագույն պոլիմերներ են մարդու օրգանիզմի կենսական պրոցեսների համար: Խորհուրդ է տրվում օգտագործել սպիտակուցներով հագեցած լիարժեք սնունդ, ժամանակին դիմել բժշկի և միշտ հիշել այս կարևորագույն միտքը <<Որտեղ սպիտակուց, այնտեղ` կյանք>> Ֆ. Էնգելս:
78 դպրոց
02.11.12.
78-րդ դպրոց 